علم فضا

 كنجكاوي‌هاي بشر براي پيدا كردن موجودات فضايي



جام جم آنلاين:آيا موجودات فضايي وجود دارند؟ آيا امكان دارد همين حالا كه شما سرگرم خواندن اين كلمات هستيد، موجودات انديشمندي در سياره‌هايي دوردست كه حتي از وجود آنها نيز آگاه نيستيم به ما خيره‌شده باشند؟ آيا ميلياردها تمدن ناشناخته در گوشه و كنار اين جهان وسيع و پهناور، پراكنده‌اند؟

از زماني كه نخستين كنجكاوي‌هاي بشر آغاز شد و شروع به تفكر در باره محيط اطرافش كرد، اين سوال نيز با او بوده است اما پاسخ به اين پرسش چندان كار ساده‌اي نيست و در ابتداي قرن 21 ميلادي ما هنوز نتوانسته‌ايم پاسخي قطعي به اين پرسش دهيم و حتي نتوانسته‌ايم از اين موضوع مطمئن شويم كه آيا غير از ما حيات ابتدايي و كوچكي در حد حيات ميكروبي ممكن است در جايي از جهان وجود داشته باشد يا ما تنها هستيم؟‌ بسياري در مقابل اين ايده كه شايد ما واقعا تنها موجودات زنده يا هوشمند كيهان باشيم اين سوال را مطرح مي‌كنند كه آيا در اين صورت ‌فضاي زيادي آن بالا به هدر نرفته است؟

امروزه نظرسنجي‌ها نشان مي‌دهند كه نزديك به نيمي از مردم اروپا و آمريكا به وجود موجودات فضايي باور دارند. شايد بسياري از آنها به واسطه تماشاي فيلم‌ها و نمايش‌هاي تلويزيوني به اين نتيجه رسيده باشند. در بسياري از اين فيلم‌ها موجودات فضايي از سياره‌هاي ديگر به زمين هجوم مي‌آورند تا بر سياره ما حاكم شده يا درگير نبردهاي فضايي با نسل‌هاي پس از ما بشوند، البته در برخي از اين مجموعه‌ها مانند ET ‌نيز اين موجودات رفتاري كاملا بشردوستانه دارند و حتي براي كمك به انسان يا سياره زمين به ديدار زمينيان مي‌آيند، با وجود اين نمي‌توان به اين دليل كه موجودات فضايي بكرات بر پرده نقره‌اي سينما ظاهر مي‌شوند، به اين نتيجه رسيد كه مي‌توان آنها را در فضا هم پيدا كرد. علم به چيزي بيش از ايده‌هاي خام و تصورهاي خلاقانه نياز دارد و آن شواهد تجربي است و ما هنوز با وجود اين كه بيش از 2000 سال پس از يونانيان باستان زندگي مي‌كنيم، نتوانسته‌ايم براي اين پرسش كه آيا ما در اين جهان تنهاييم يا نه، پاسخ بهتري از حدس‌هاي اوليه خود پيدا كنيم. اما دانستن حقيقت در باره پاسخ اين پرسش، از اهميتي شايان براي ما برخوردار است. براي نمونه، اگر مي‌فهميديم كه جوامع پيشرفته فراوان و رو به گسترشي در كهكشان ما وجود دارند، دست‌كم مي‌توانستيم دورنمايي از وضعيت خود و نحوه عملكردمان به دست بياوريم، ضمن آن كه شايد مي‌توانستيم نكات شگفت‌آور بسياري از تمدن‌هاي پيشرفته‌ منظومه‌هاي فراخورشيدي رابياموزيم و شايد به سوي آينده‌اي بسيار بهتر پيش مي‌رفتيم. از آن سو، اگر معلوم شود كه زمين تنها سياره‌اي است كه موجوداتي انديشمند در آن ساكنند، آنگاه با اين واقعيت دلهره‌آور رو‌به‌رو مي‌شويم كه كيهان و آينده آن را اگر كسي بتواند رقم بزند تنها ما هستيم.

البته داستان ما تفاوت‌هاي ويژه‌اي با گذشته كرده است، امروز مي‌توانيم از فناوري‌هاي نوين براي بررسي امكان وجود يا عدم وجود موجودات فضايي بهره ببريم مي‌توانيم سفينه‌هاي خود را به گوشه و كنار منظومه‌شمسي روانه كنيم و مي‌توانيم به بررسي دقيق آسمان در طول‌موج‌هاي مختلف بپردازيم. مي‌توانيم اثرات گذر سياره‌هاي فراخورشيدي از مقابل ستاره‌هاي مادرشان را ببينيم و با استفاده از فناوري‌هاي طيف‌سنجي، تركيب عناصر موجود در جو هر يك از اين سياره‌ها را تخمين بزنيم و از سوي ديگر روي زمين به جستجوي شرايط غيرعادي ميزبان حيات بپردازيم و در بستر چشمه‌هاي آب گرم يا در اعماق دريا ربات‌هاي ما نشانه‌هاي حيات اوليه را رديابي كنند.

با وجود همه اينها هنوز به جايي نرسيده‌ايم كه با قطعيت بگوييم در اين راه حتما به موفقيت خواهيم رسيد يا اگر دست به جستجوي فضايي‌ها بزنيم در فاصله زماني كوتاهي بتوانيم آنها را بيابيم، اما به هر حال اين احتمال وجود دارد كه روزي بزرگ‌ترين كشف تاريخ بشر محقق شود و ما مدركي مستقيم از حيات را در جايي غير از سياره مادري پيدا كنيم، اما نخستين گام براي پاسخ دادن به اين پرسش نگاه كردن به آسمان‌هاست.

تحقيقات ما درباره حيات هوشمند فرازميني، ما را به سمت ستاره‌ها مي‌كشاند؛ اما كدام يك از آنها براي بررسي و تحقيق در اين زمينه مناسبند؟ در كجاي اين وسعت بي‌پايان ستاره‌ها مي‌توانيم اميدوار به يافتن سياره‌هاي مناسب باشيم،‌ واحه‌هايي كه در آن بذر حيات ريشه دوانده باشد و سبزه‌زار تمدن هوشمند رخ نموده باشد؟ مي‌دانيم كه حيات روي زمين مقاوم و پايدار است. براي رسيدن به نقطه‌اي كه بتواند ميزباني حيات را در جاي ديگري غير از زمين به عهده داشته باشد، بايد در اولين گام و پيش از آن كه به دنبال سيارات مناسب برويم، در جستجوي ستاره‌هايي باشيم كه مي‌توانند سيارات ميزبان حيات را در اطراف خود ميزباني كنند.

يافتن چنين ستاره‌هايي باعث توسعه روش‌ها و تكنيك‌هاي جستجوي سيارات فراخورشيدي شده است. پيدا كردن سياراتي مانند زمين كه در محدوده كمربند حيات ستاره‌هاي مادر قرار گرفته باشند، يكي از اولويت‌هاي سال‌هاي آينده دنياي ستاره‌شناسي به شمار مي‌رود.

امروز مي‌توانيم از فناوري‌هاي نوين براي بررسي امكان وجود يا عدم وجود موجودات فضايي بهره ببريم

شكار چنين سياره‌هايي اما با مشكلات فراواني همراه خواهد بود. مشكل نخست ضعف ابزارهاي امروزي ما هستند. ما امكان رصد مستقيم سيارات فراخورشيدي عظيم را هم به زحمت در اختيار داريم، چه رسد به سيارات سنگي و زمين مانند، اما در چند سال آينده با پيشرفت پروژه رصدخانه 30 متري اروپا و ماموريت كپلر در مدار زمين، شانس رصد مستقيم چنين سياراتي افزايش يافته است. ولي بررسي و تحليل سيستم‌هاي سياره‌اي كه پيدا مي‌شود وطيف سنجي‌هاي دقيق پيش‌زمينه بررسي احتمال حيات در اين منظومه‌ها به شمار مي‌روند.

اما در همان حال كه جستجوي سيارات احتمالي مناسب براي شكل‌گيري حيات در دستور كارگروه‌‌هاي تحقيقاتي قرار دارد بايد در كنار آن به فكر روش‌هاي احتمالي ديگر در اين زمينه بود.


يكي از روش‌هاي مبتكرانه‌اي كه چند سالي است در اين زمينه آغاز شده است و با جديت ادامه دارد، پروژه جستجوي هوشمندان فرازميني است. در اين روش با اين استدلال كه اگر تمدني به مرحله هوشمندي رسيده باشد، حتما موفق به كشف امواج الكترومغناطيسي و استفاده از آن شده و به اين ترتيب امواجي را در محيط پراكنده كرده‌ است كه به طور طبيعي در جهان وجود ندارد. بنابراين با گوش كردن به عالم مي‌توان نشانه‌هاي از امواجي يافت كه حاصل دستكاري موجودي هوشمند در طبيعت است. اين كار سال‌ها پيش آغاز شده، اما هنوز به نتيجه نرسيده است كه البته اين موضوع را به هيچ وجه نمي‌توان نشانه‌هايي از شكست اين طرح خلاقانه ارزيابي كرد. گستردگي فضا به قدري زياد است كه اگر در مدت كوتاهي نتوانسته‌ايم نتيجه‌اي قطعي دريافت كنيم، تنها به اين دليل مي‌تواند باشد كه هنوز جستجوي خود را كامل نكرده‌ايم.

ما راهي طولاني براي يافتن نشانه‌هاي حيات در پيش داريم؛ جستجوي سيارات فراخورشيدي، ‌رصد طيفي آسمان، گوش كردن به صداهايي كه از آسمان به سوي ما مي‌آيند يا حتي ارسال پيام براي جاهايي كه مشكوك به وجود حيات در آن باشيم. در كنار آن، جستجوي دقيق سيارات يا اقمار منظومه شمسي كه ممكن است ميزبان حيات غيرهوشمند باشند نيز در دستور كار قرار دارد. قمر تيتان در اطراف زحل، قمر اروپا به دور مشتري و سياره مريخ هنوز در رده مظنونان هميشگي براي ميزباني حيات در گذشته،‌ حال يا آينده بوده‌اند و ده‌ها ماموريت براي بررسي آن در حال طراحي و انجام است.

اگر روزي يكي از اين طرح‌ها به نتيجه برسد و ما نشانه‌هايي از حيات هوشمند يا حتي ميكروبي و ساده در جاي ديگري از كيهان پيدا كنيم، به بزرگترين دستاورد تاريخ بشريت دست يافته‌ايم. اين كشفي خواهد بود كه ديد ما را درباره جهان دگرگون خواهد كرد.

گردآورنده:امىد محمد پور